Achter de schermen - Op pad met jachtluipaardenhonden in Kenia

We hebben je al laten kennismaken met veel verschillende helden uit de Naturavetal® familie, zoals de bergreddingshonden Merlin en Ivy, de therapiehonden Alaska en Lou, de persoonlijke detectiehonden en de fantastische honden die de natuur helpen te beschermen en zeldzame dieren opsporen. In dit artikel neemt Dr. Slotta-Bachmayr ons mee naar Kenia om de jachtluipaardhonden te ontmoeten. Jachtluipaardhonden zijn speciaal getrainde speurhonden die de aanwezigheid van jachtluipaarden kunnen aangeven - waarom doen ze dit? Ontdek het in dit artikel.

Hoe kan een speurhond cheeta's helpen beschermen en hun onderzoek vergemakkelijken?

Een cheetaspeurhond detecteert cheetasporen en kan zo hun aanwezigheid aangeven. Het is niet nodig om actief naar de cheeta zelf te zoeken, waardoor het gebruik van de jachtluipaardhond een volledig niet-invasieve methode is. Als er cheeta uitwerpselen worden opgespoord, kunnen deze worden gebruikt om het DNA, de prooikeuze of de gezondheid van de cheeta te analyseren.

Leopold Slotta-Bachmayr is wetenschapper, bioloog en hondentrainer in Salzburg. Hij werkt sinds 2022 samen met Action for Cheetah in Kenia en ondersteunt de organisatie niet alleen bij het trainen van de honden en hun geleiders, maar heeft ook de teams gecertificeerd en samengewerkt aan een project over stress bij honden. In oktober 2023 reisde hij opnieuw naar Kenia om samen met Action for Cheetah naar jachtluipaarden te zoeken.

Wat zijn jachtluipaarden?

Honden en cheeta's - hoe gaan ze samen?

Honden worden al duizenden jaren gebruikt voor de jacht, waarbij ze niets anders doen dan bepaalde diersoorten zoeken en aan de jager laten zien. In de afgelopen 20 jaar hebben wetenschappers steeds meer gebruik gemaakt van dit vermogen, om met behulp van honden te zoeken naar bedreigde of zeldzame diersoorten. Hiervoor gebruiken ze de fijne neus van de hond, die hen niet alleen in staat stelt om individuele diersoorten betrouwbaar te herkennen, maar ook om ze vanaf grote afstand te vinden. Omdat honden hun geur gebruiken, vinden ze veel van deze soorten meestal veel sneller en beter dan mensen.

De jachtluipaard is het snelste landzoogdier ter wereld. We denken, dat hij topsnelheden tot 130 km/u kan halen. Hij komt zowel in Afrika als in delen van Azië voor. Naar schatting leven er ongeveer 7.000 cheeta's in Afrika, waarvan ongeveer 1.500 in Kenia. De dieren worden vooral bedreigd door verandering van levensomgeving en opdeling daarvan, maar ook door illegale dierenhandel.

De bijzondere speurhonden zijn getraind om de aanwezigheid van jachtluipaarden aan te geven, bijvoorbeeld door hun uitwerpselen op te sporen. Dit maakt niet alleen DNA-analyses mogelijk, die informatie kunnen geven over de populatie en verspreiding van de jachtluipaarden, maar zorgt er ook voor dat er preventief actie kan worden ondernomen om bijvoorbeeld de huisdieren van de lokale bevolking te beschermen.

Hoeveel cheeta-honden werken er voor Action for Cheetah?

Hoe ziet een normale dag eruit voor een cheetahond?

Er werken momenteel twee speurhonden voor ACK. Madi is een 8 jaar oude Rottweiler/Border Collie reu en Persi is een 4 jaar oude Malinois teef. Ondertussen is de 11-jarige Warrior al met pensioen. Deze honden zijn echte werkhonden die ofwel getraind zijn in Nairobi of gebruikt worden in Samburu. Het hondenteam bestaat uit 4 hondengeleiders die verantwoordelijk zijn voor het werken met de honden. Hun werk begint 's ochtends na het opstaan. De lichamen van de honden worden zorgvuldig gecontroleerd op wonden of parasieten. Parasieten zijn een van de grootste gevaren voor honden in Afrika, dus speciale zorg is hier vereist. 

Vervolgens wordt er ook nog de lichaamstemperatuur van de honden gemeten om er zeker van te zijn dat ze helemaal gezond zijn en klaar voor actie. Dan wordt er een lange wandeling gemaakt, want de fysieke fitheid van de honden is een garantie, dat ze later goed in het veld kunnen werken. We hebben het over 2-3 uur wandelen voor de honden. Als de temperaturen het toelaten, wordt dit gevolgd door training ter indicatie of motivatie om ervoor te zorgen dat de zoekactie wordt uitgevoerd. Meestal laten de buitentemperaturen rond het middaguur geen verdere activiteiten meer toe en pas tegen de avond zijn er verdere trainingssessies en een wandeling.

Wat is de procedure, wanneer een jachtluipaardhond wordt gebruikt?

Als een zoekactie voor één dag is gepland, begint deze de dag ervoor, omdat de hondengeleiders eerst het zoekgebied moeten inspecteren. Meestal wordt een waarneming van een cheeta gemeld bij een van de veldofficieren. Zij geven de melding dan door aan het hondenteam en de hondengeleiders komen dan langs om het gebied te inspecteren.

Er wordt met verschillende dingen rekening gehouden: Hoe is de begroeiing ter plaatse? Kunnen de honden zich gemakkelijk bewegen?  Zijn er andere dieren in het zoekgebied?

Stekelige planten spelen een grote rol en daarom werken de honden meestal met schoenen. Zijn hier veel huisdieren en welke? Huisdieren in het zoekgebied maken het zoeken moeilijker en leiden de honden af. Zijn er gevaren voor de honden zoals luipaarden, leeuwen of bavianen? Gevaren vereisen een speciale aanpak en uitrusting om de honden te beschermen. Enerzijds dragen de honden een steek werend vest om ze te beschermen tegen klauwen en tanden. Aan de andere kant bewaken, zogenaamde spotters, de honden tijdens het speuren. De spotters markeren de zoekstrook, zodat de hondengeleiders weten waar ze moeten zoeken en ze observeren het terrein om te waarschuwen voor gevaren.

De zoektocht zelf vindt meestal plaats op onherbergzaam terrein, zonder wegen of paden en wordt genavigeerd op de GPS. De coördinator stuurt de bewegingen van de geleider met behulp van de GPS, die op zijn beurt zijn hond observeert en leidt. Naast de hondengeleider is de coördinator ook verantwoordelijk voor de spotters en de wetenschapper, die de vondsten van de honden documenteert en verzamelt. Bijzonder belangrijk: er wordt minstens elke 30 minuten een pauze ingelast zodat de honden niet oververhit raken. Ze rusten in de schaduw, krijgen water en dragen ook een verkoelend vest. Er wordt pas verder gezocht als de honden weer fit zijn. Dit garandeert niet alleen een efficiënte zoekactie, maar ook het welzijn van de honden.

Een geslaagde missie

Dr. Slotta-Bachmayr doet verslag

Dag 1
“Het was al bekend dat cheeta's het gebied rond Barsilinga gebruiken. ACK had hier een paar weken geleden al uitwerpselen en sporen van cheeta's gevonden en we wilden dit gebied opnieuw doorzoeken. Vandaag wilden we een indruk krijgen, van het leefgebied en mogelijke gevaren. Het gebied is overzichtelijk, schaars begroeid en er zijn maar enkele huisdieren, maar ook olifanten, bavianen en luipaarden, dus morgen zullen we zeker voorzichtig moeten zijn."

Dag 2
"De volgende dag verlieten we het kamp stipt om 5.30 uur, in volledige duisternis, en begonnen we om 7.00 uur met speuren. Optimale omstandigheden: lichte wind, relatief koel en geen huisdieren in de buurt. De coördinatie tussen de hondengeleider met zijn hond, de twee spotters aan de randen en de zoekcoördinator werkte perfect. Elke 30 minuten een pauze van 10 minuten, zodat de hond even op adem kon komen, zo ging het bijna 3 uur door met een zoekstrook van 100 meter breed. Rond 10.00 uur hadden we iets meer dan de helft van het gebied van 1 km² afgelegd. Toen werd het te heet, maar morgen gaan we verder. Dan doorzoeken we de rest van het gebied. Helaas hebben we niets gevonden, maar Madi toonde veel interesse in de markeringsboom. Het rook er in ieder geval naar cheeta."

Dag 3
"De volgende dag gingen we verder in Barsilinga. Het tweede deel van het gebied moest nog worden afgezocht en omdat Persi nog steeds gewond was, mocht Madi weer mee. Het begon allemaal met een perfecte zonsopgang en verse cheeta sporen, die ACK Field Officer Chris Lentaam ontdekte, voor de speurtocht, bij een bekende markerboom. Tijdens de zoektocht vond Chris nog meer sporen en toen stuitte ik ook op een cheeta spoor. Madi vond vervolgens een nieuwe, onbekende markeringsboom met cheeta uitwerpselen. Dit maakte de training en de zoektocht zeer de moeite waard. De cheeta-uitwerpselen werden verzameld, verpakt en naar het lab gestuurd. We reden terug naar het kamp en konden lekker slapen na de succesvolle zoektocht."